रङ भर्न प्रेरित गर्ने रागिनी
ललितपुर — ‘ऊ यहीं कतै छ, तिमीहरू माझ
तिमीले कोरेका चित्रहरूमा
चित्रभित्र फैलिएका रङहरूमा
शिवाता यहीं छ,
मेरी छोरी तिम्रै प्रतिबिम्बमा छ’
केही गम्भीर भाव । हल्का आशा र अनुभूति बाँड्न रुचाउने चित्रकार हुन् रागिनी उपाध्याय । युवा पुस्तासँगै रमाउन चाहने उनी छिनमै हाँस्छिन्, अनि छिनमै भावुक हुन्छिन् । किशोरकिशोरीहरूमा असल चित्रकारको गुण पहिचान गर्न सक्ने उनले अल्पायुमै जीवन गुमाएकी छोरीको मुहार सम्झिन्छिन् ।
‘मैले एउटी छोरी गुमाएँ, बदलामा यति धेरै छोरीहरू पाएँ,’ उनी आफूले आफैंलाई सम्हाल्दै भन्छिन्, ‘उनीहरूले कोरेका चित्रमा छोरीले छाडेर गएका अपूरा सपना पूरा भएको देख्छु ।’
मेनेन्जाइटिसको समस्याले १९ वर्षको कलिलो उमेरमै ज्यान गुमाएकी छोरी शिवाताको सम्झनामा रागिनीले आर्थिक अवस्था कमजोर भएका युवतीहरूलाई कला शिक्षा प्रदान गर्न छात्रवृत्ति दिँदै आएकी छन् । शिवाता लभ फाउन्डेसन स्थापना गरी अहिलेसम्म २८ जना युवतीले पढिसकेका छन् । प्रत्येक वर्षझैं यो वर्ष पनि फाउन्डेसनबाट छात्रवृत्ति पाएका विद्यार्थीका चित्र प्रदर्शनमा राखिएको छ । उनीहरूलाई हौसला प्रदान गर्न ललितपुरको चाकुपाटस्थित एमक्युब ग्यालरीमा जारी प्रदर्शनीमा पाका चित्रकार जयकृष्ण अग्रवाल, एरिना ताम्राकार, एससी सुमनका सिर्जना पनि राखिएका छन् ।
भर्खरका छोरीहरू आशा र उत्साह बोकेर जब उनका छेउछाउ आउँछन्, चित्रकार रागिनी आँखा प्रेमले भरिन्छन् । उनी ती छोरीहरूमा आफूले अल्पायुमै गुमाउनुपरेकी छोरी शिवाता उपाध्यायको मुहार झलझली सम्झिन्छिन् । ‘भर्खरका नानीहरू देखे भने उसैलाई सम्झिन्छु,’ उनी भन्छिन्, ‘उसलाई भुलाउनु छैन । बरु ऊ जस्तै नानीहरूलाई हौसला दिन्छु ।’ उनकी छोरी पनि चित्रकार थिइन् । कला र कलाकारिताप्रति उनका थुप्रै युवा सपना थिए । जुन पूरा हुन समयले दिएन । तर, आमा रागिनी भने छोरीका अपूरा सपना पूरा गर्न थुप्रै छोरीहरूलाई साथ दिइरहेकी छन् । चित्रकला कोर्न चाहने निम्न आर्थिक अवस्था भएका युवाका सपनामा सकार पार्न सारथी बनेकी छन् ।
युवा अवस्थामा कसैको थोरै सहयोगले पनि कति ठूलो अर्थ राख्छ भन्ने कुरा उनले आफ्नै विगत स्मरण गर्छिन् । सन्, १९७९ मा रागिनीले पहिलो चित्रकला प्रदर्शन गर्ने अवसर पाएकी थिइन् । तत्कालीन नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति लैङ्सिह वाङ्देलले उनको चित्र वीरेन्द्र आर्ट ग्यालरी (हाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठान) मा उद्घाटन गरेका थिए । त्यतिबेला साहित्यकार बालकृष्ण सम र बीपी कोइराला उनका चित्र नियाल्न ग्यालरीसम्म आएका उनी सम्झिन्छिन् । उनका अनुसार बीपी कोइराला चाबहिलबाट पैदल हिँडेर चित्र हेर्न नक्साल पुगेको क्षण रागिनीका लागि ठूलो प्रोत्साहन बन्यो । ‘बीपीजस्तो कलाप्रेमी नेता अहिलेसम्म भेटेकी छैन,’ उनी भन्छिन्, ‘केही गुण केपी ओलीमा छ, नत्र भने सबै नेता सुक्खा लाग्छ । जसलाई कलाको स्वाद चाख्न आउँदैन ।’
बीपीले चित्र हेरेको दिन रागिनीमा बेग्लै उत्साह थपिएको बताउँछिन् । त्यस्तै उत्साह अहिले उनले छात्रवृत्ति दिएर कला पस्किएका युवतीमा देखिन्छ । शिवाता लभ फाउन्डेसनको छात्रवृत्तिले आफूले पुनर्जीवन पाएको बताउँछिन्, २३ वर्षीया अन्जली तामाङ । धादिङ घर भएकी उनी पारिवारिक स्थिति कमजोर हुँदा मानसिक विचलनमा परिन् । पढ्नका लागि आर्थिक अवस्था कमजोर थियो । चित्रकार बनेर नाम र दाम दुवै कमाउने उनको रहर अपूरै हुने अवस्था आइसकेको थियो । तर, रागिनीको सम्पर्कमा आएपछि भने उनले छात्रवृत्ति पाएर पढाइलाई निरन्तरता दिएको बताइन् । अहिले उनी ललितकला चौथो वर्षकी विद्यार्थी हुन् । ‘छात्रवृत्तिले पढाइ मात्रै होइन, पुनर्जीवन पाएकी छु,’ उनी भन्छिन् । चित्रकलामा आत्मनिर्भर बन्न सकिने प्रेरणा आफूले रागिनीबाटै पाएको बताउँछिन् उनी ।
त्यस्तै, चित्रकार बन्ने सपना बोकेर काठमाडौं आएकी रौतहतकी २९ वर्षीया रमवती चौधरीको कथा मन छुने छ । दुई छोराकी आमा । श्रीमान् बेरोजगार । अभावमा चित्रकार बन्नु भनेको असम्भव जस्तै थियो । रमवती एक वर्ष कलेज भर्ना त भइन्, तर आर्थिक अभावले गर्दा बीचैमा छोड्नुपर्ने अवस्था आयो । उनको इच्छा र अभावको संघर्ष देखेर रागिनीले छात्रवृत्ति दिइन् । चौथो वर्ष अध्ययनरत रमवती भन्छिन्, ‘अब त चित्र बेचेर नि पेट पाल्ने हिम्मत जुटाएकी छु ।’
ग्यालरीमा उनका दुई चित्र प्रदर्शनीमा छन् । जसमा ग्रामीण भेगको थारू संस्कृति केन्द्रित आकृति क्यानभासमा उतारेकी छन् । पोखराकी मधु अधिकारीको चित्रले सम्बन्धको महत्त्व दर्शाउँछ । ‘खरानी मुकुट’ शीर्षकको चित्रमा उनले दुवै मुहार धागोले सिलाएर बन्द गरिदिएकी छन् । सम्बन्धमा जति मौन हुन सक्यो उति दीर्घायु हुने भाव चित्रमा देखाउन खोजिएको मधुले बताइन् । ‘कतिपय ठाउँमा नबोलेरै सम्बन्ध सुध्रिन्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘मेरो चित्रले सम्बन्ध सुधारमा जोड दिन्छ ।’ जब विद्यार्थीले चित्रमार्फत आफ्ना भावना प्रदर्शन गर्न सक्षम देख्छिन्, तब छात्रवृत्तिको सही सदुपयोग भएको महसुस गर्छिन् रागिनी । प्रत्येक वर्ष अझै अर्को वर्षका लागि पाँच जना कला पढ्न रुचि राख्ने विद्यार्थी फाउन्डेसनको सम्पर्कमा आइसकेको उनले बताइन् । ‘अर्को वर्ष छात्रवृत्तिसँगै कला पुरस्कार विधा पनि थप्ने सोचेकी छु,’ रागिनी बताउँछिन् ।
प्रकाशित : वैशाख ११, २०८० ११:३३
