ललितकलामा नाम र दाम- कला - कान्तिपुर समाचार

ललितकलामा नाम र दाम

‍पछिल्लो समय नेपालको कला क्षेत्र रोजगारी र उत्पादनसँग जोडिएपछि चित्रकार, मूर्तिकार, डिजाइनरलगायतका प्रयोगात्मक सीप र सिर्जनामार्फत नामसँगै दाम कमाउन चाहने युवापुस्ताको आकर्षण बढेको हो
सुशीला तामा‌ङ

काठमाडौँ — कहिलेकाहीँ एक्लै हुँदा उनी त्यही एक्लोपनालाई सिर्जनाले भरिदिन्छन् । कहिले मनमा उत्साह, कहिले दुःख ती सबै पललाई भुलाउने र त्यसैलाई सिर्जनाको आकार दिएरै २८ वर्षीय कलाकार विद्यमान तामाङको दिनचर्या बित्छ । रामेछाप पुर्ख्यौली घर भएका तामाङ गाउँ छोडेर बाल्यकालमै परिवारसँगै काठमाडौं पसे ।


सानैदेखि चित्रकलामा रुचि भएका उनी स्कुले जीवनपछि भने व्यवस्थापन संकायमा भर्ना भए । १२ कक्षासम्मको अध्ययनपछि भने उनी २०७० सालमा त्रिभुवन विश्वविद्यालयअन्तर्गत ‘ललितकला क्याम्पस’ भर्ना भए ।

ललितकलामा नै स्नातकोत्तर पूरा गरेर हाल उनी कला सिर्जनासँगै काठमाडौं विश्वविद्यालयमा कला विषय प्राध्यापनमा समेत लागेका छन् । कलामा सानैदेखि रुचि भएर पनि परिवारलाई उनले कला विषय नै अध्ययन गर्छु भनेर भन्न नसकेको उनी बताउँछन् । कलाको औपचारिक अध्ययन हुने कलेज र विश्वविद्यालयबारे पनि उनी अनभिज्ञ थिए । ‘म सानोमा स्कुलमा पनि सर, म्यामले पढाइरहँदा पछाडि बसेर चित्र कोर्थें,’ उनले भने, ‘कलेजमा आर्ट नै पढ्छु भनेर कसैलाई भन्न नसक्दा दुई वर्ष व्यवस्थापनमा बिताएँ ।’ चित्र कोर्ने, मानविकी संकायमा पढ्ने विद्यार्थीलाई कमसल, नपढ्ने विद्यार्थीको दर्जामा राख्ने समाज र परिवारको मानसिकता भएकोले नै सुरुमै आफ्नो मनपर्ने विषय पढ्ने अवसर नपाएको उनले बताए । पछि उनले ललितकला अध्ययन गर्ने कलेज हुन्छ भन्ने पत्तो पाएपछि मात्र कला अध्ययनतिर लागे । कला अध्ययनपछि मात्र उनको मनले शान्ति, अनौठो खुसी तथा उत्साहको महसुस गर्‍यो ।

‘मैले सानैदेखि चाहेको चित्रबारे पढ्न पाउँदा मनमा एक किसिमको रिलिफ फिल भयो । कला भनेको चित्र कोर्नु मात्र होइन । आफ्नै जीवन, समाज, देश, इतिहास, विज्ञान, भूगोल, प्रकृति तथा सम्पूर्ण जीवको अध्ययनसँगै त्यसलाई नजिकबाट बुझ्नु पनि रहेछ भन्ने कुरा मैले बुझें,’ उनले भने । विशेषतः प्रिन्ट माध्यममा चित्र सिर्जना गर्ने उनले कलामा नै प्रकृति, जीव तथा बाल्यकालका स्मरणलाई अभिव्यक्त गर्दै आएका छन् । सहरीकरणसँगै खण्डीकरणमा परिणत कृषियोग्य भूमिलाई उनले चित्र तथा प्रतिस्थापन कलामार्फत हालै सम्पन्न एकल कला प्रदर्शनीमा प्रस्तुत गरेका थिए । उनी सन् २०२० को अस्ट्रेलियन हिमालयन अवार्ड विजेता पनि हुन् । उनका अनुसार आधुनिक कलाकृति सिर्जनामात्र नभई समकालीन समय र परिवेशको दस्ताबेज पनि हो । त्यसका लागि एउटा कलाकार प्रत्येक समय र पलसँग सचेत भइरहनुपर्ने उनको अनुभव छ ।

तामाङ मात्र होइन, पछिल्ला केही वर्षयता ललितकला अध्ययनमा युवा पुस्ताको आकर्षण ह्वात्तै बढेको देखिन्छ । ललितकला विषय अध्यापन गर्ने स्कुल, कलेज तथा विश्वविद्यालयको संख्यामा वृद्धि र यसअन्तर्गत पनि विभिन्न विधा थपिएपछि युवा पुस्ता आकर्षित भएका कलाकार, कला लेखक तथा लाजिम्पाटस्थित सिर्जना कलेज अफ फाइन आर्ट्सका पूर्वप्रधानाध्यापक मदन चित्रकार बताउँछन् । कला अध्ययन गर्न अहिले सहज वातावरण उपलब्ध हुनु र कला नै समाजमा रोजगारी तथा उद्योगका रुपमा विकसित हुँदै गएकाले पनि युवा पुस्तामा आकर्षण बढेको उनको भनाइ छ ।

युवा पुस्तालाई अहिले कला स्वतन्त्र रूपमा मनको अभिव्यक्ति दिने माध्यम बनेको स्वयं कलाकारहरू नै स्विकार्छन् । ‘हामीले देखेको र भोगेको कुरा नै कलामा आउने हो । कसरी यसलाई अवधारणा बनाउने र नौलो रूपमा प्रस्तुत गर्ने भनेर हामी जुनसुकै बेला पनि रिसर्च र सोचाइमा रहेका हुन्छौं,’ कलाकार तामाङ भन्छन् । नयाँ कलाको अवधारणाले समाज र देशलाई दिने सन्देश र सचेतनाले आफैंलाई गर्व लाग्ने उनको भनाइ छ ।

तामाङको जस्तै अनुभव कलाकार रसिक राईको छ । झापाका राईले परिवारकै करमा कम्प्युटर इन्जिनियरिङमा स्नातक तह पूरा गरे । उनलाई भने चित्रकार बन्ने सपना थियो । ललितकला पढ्ने अध्ययनकै खोजीमा उनी सिर्जना कलेज पुगे । हाल स्नातक तह अन्तिम वर्षमा अध्ययनरत राई निकै खुसी र सन्तुष्ट छन् । उनी मन छोएको विषय र आफ्नै भोगाइलाई स्वतन्त्र रूपमा रङ लिएर क्यानभासमा भरिदिन्छन् । ‘मलाई मन पर्ने विषय बल्ल पढ्न पाएको छु । यसैमा म आफूलाई फ्रिडम फिल गर्छु । सिक्दै छु तर केही काम पनि भइरहेको छ ।’ हाम्रो संस्कार र परम्परा अझै पनि सन्तानको भन्दा अभिभावकको रहरमा पढाउने प्रचलन हाबी छ । अझ आफ्नो सन्तान डाक्टर वा इन्जिनियर नै बनोस् भन्ने चाहना राख्ने अभिभावकलाई राईको सुझाव छ, ‘आफ्नो बच्चालाई जेमा भित्री इच्छा छ, त्यही पढाउँदा राम्रो हुन्छ ।’ कलामा स्वतन्त्र र आनन्द मात्र होइन, गर्न चाहने हो भने रोजगारीको अवसर पनि निकै राम्रो रहेकाले आफूले यो क्षेत्र नछाड्ने सोचमा छन् उनी ।

कला स्कुल र औपचारिक कला अध्ययनको इतिहास हेर्ने हो भने नेपालमा १९९१ सालमा ‘नेपाल आर्ट स्कुल’ को स्थापना भएको थियो । पछि १९९५ मा यसैलाई जुद्धकला पाठशालाका रूपमा नामकरण गरिएको कलाकार तथा कला लेखक देवेन्द्र थुम्केलीले ‘कला शिक्षाको भूमिका’ शीर्षक लेखमा उल्लेख गरेका छन् । सानैदेखि बाबु तेजबहादुर चित्रकारको सिर्जना हेरेर प्रेरणा पाएका कलाकार तथा कला लेखक चित्रकारले जुद्धकलामा नै औपचारिक कला शिक्षा लिए । उनको समयमा कला अध्ययन गर्ने वातावरण र यसलाई पेसाका रूपमा समाजले स्विकार्ने अवस्था थिएन । नेपालमा स्नातक तहमा कला पढ्ने वातावरण नभएपछि उनी सन् १९६३ तिर बम्बईमा गएर ५ वर्ष कला अध्ययन गरेर स्वदेश फर्के । ‘त्यतिखेर कला अध्ययन प्राथमिकतामा पर्दैनथे । पढ्नलाई पनि कलेजहरू थिएनन् । पढ्न चाहनेले बम्बई, कलकत्ताजस्ता ठाउँमा गएर पढ्नुपर्थ्यो,’ उनले सुनाए । लेखक थुम्केलीका अनुसार २०२४ सालमा जुद्धकला नै ललितकला महाविद्यालयका रूपमा परिणत भयो । २०३० सालमा भने त्रिभुवन विश्वविद्यालयअन्तर्गत मानविकी तथा सामाजिक संकायमा राखेर आईए, आईएफए (प्रवीणता प्रमाणपत्र) तह अध्ययन गराउने ललितकला क्याम्पसको सुरुवात भयो । यसैमा २०३३ सालमा स्नातक तह र २०६६ सालदेखि त्रिवि केन्द्रीय विभाग नै खोलेर ललितकला स्नातकोत्तर अध्ययन/अध्यापन हुन लागेको हो । विभागअन्तर्गत हाल भने विद्यावारिधिसम्म अध्ययन गर्न सकिन्छ ।


मूर्ति बनाउादै अनमारी तामाङ

क्रमिक रूपमा ५० को दशकपछि सिर्जना कलेज अफ फाइन आर्ट्स (त्रिवि) सँगै काठमाडौं विश्वविद्यालयले सेन्टर फर आर्ट एन्ड डिजाइन डिपार्ट नै स्थापना गरेर स्नातक तहको अध्ययन सुरुवात गर्‍यो । कला डिपार्टले हाल स्नातकोत्तर अध्ययनसमेत सुरु गरेर अहिले दोस्रो सेमेस्टर चालु भइरहेको कलाकार तथा प्राध्यापक सागर मानन्धरले बताए । उनका अनुसार हाल कलेजमा ललितकलामा मात्र तीन सयको हारहारीमा विद्यार्थी अध्ययनरत छन् । कलेजले कला सिर्जना मात्र नभएर कलासँग सम्बन्धित रहेका कला क्युरेट, स्टुडियो आर्ट, ग्राफिक डिजाइनजस्ता युवा पुस्तको सीप र आधुनिक समय तथा प्रविधिलाई सुहाउँदो अध्ययनलाई जोड दिइरहेको उनले बताए । ‘कला सिर्जना, युवा पुस्ताको सीपलाई उपयोगी हुने गरी हामीले फाइन आर्टमै क्राफ्ट एन्ड डिजाइन पनि पढाउन थालेका छौं,’ उनले भने । कलाले युवा पुस्तालाई परिवार, समाज र राष्ट्रप्रति अनुशासित, जिम्मेवार मात्र नभएर सीपमूलक र जीवन उपयोगी ज्ञान दिने भएकोले अहिले युवा पुस्तासँगै अभिभावकमा कला विधाप्रति सकारात्मक सोच आएको उनको भनाई छ । हालै मात्र काठमाडौं विश्वविद्यालयमा आर्ट एन्ड डिजाइन डिपार्टअन्तर्गत नै स्टुडियो आर्टमा स्नातक (बीएफए) पूरा गरेकी शैली मल्लले कला अध्ययन युवा पुस्तालाई सक्रिय र रोजगारीका हिसाबले पनि सीपमूलक बनाउन निकै उपयोगी रहेको सुनाइन् । मल्लले हालै साथीहरूको सहकार्यमा नक्सालस्थित ‘स्टुडियो दुरान्तर’ सञ्चालन गरेकी छन् । ललितकला अध्ययनपछि र यही क्रममा कलासँगै सम्बन्धित इलस्ट्रेसन, भिडियोलगायतका सिर्जनात्मक कामसँगै युवा पुस्ताले आम्दानी गर्न सक्ने उनी बताउँछिन् ।

सिर्जनाका प्रधानाध्यापक बालकृष्ण रञ्जितका अनुसार अहिले विद्यार्थीहरूले उच्च मावि र स्नातक तहमा चित्र, मूर्ति, ग्राफिक कम्युनिकेसन, संगीत र नृत्य विषय अध्ययन गर्न पाउँछन् । ललितकला फाँटमा मात्र हाल कलेजमा ४ सय १९ जना विद्यार्थी अध्ययनरत रहेका रञ्जितले सुनाए । तीमध्ये अधिकांशले ग्राफिक कम्युनिकेसन अध्ययन गरिरहेका छन् । त्यसपछि भने चित्र र मूर्तिकला विद्यार्थीको रोजाइमा पर्छन् । मूर्ति, संगीत तथा नृत्यमा भने विद्यार्थी संख्या न्यून रहेको उनले बताए । ‘ग्राफिक कम्युनिकेसन पढेपछि विद्यार्थीलाई जुनसुकै क्षेत्रको डिजाइन, इलस्ट्रेसन जस्ता काममा उपयोगी हुने रहेछ । त्यसैले यसमा विद्यार्थी बढी छन्,’ उनले भने ।

मूर्तिकलामा स्रोत, साधनको कमी, चुनौती र बजारमा अन्य विधाभन्दा न्यून मागकै कारण यसमा आउने युवा पुस्ताका कलाकारहरू कमै रहे पनि बूढानीलकण्ठकी अनमारी तामाङ भने यसैमा साधनारत छिन् । मूर्तिकलामै ललितकला क्याम्पसमा हालै स्नातकोत्तर अध्ययन पूरा गरेकी उनलाई यसैमा भविष्य बनाउने बताउँछिन् । ‘ए लेभल’ अध्ययन गरेकी उनी मूर्तिकार बन्ने सपना बोकेर सिर्जनामा स्नातक तह अध्ययन गर्न पुगेकी थिइन् । ‘सिर्जनामा मूर्तिकला पढ्ने म मात्र थिएँ । मलाई जहिले पनि अरूले भन्दा फरक काम गर्न मनपर्ने भएकाले झन् खुसी भएँ,’ उनले भनिन् । विशेष गरी ढुंगाका मूर्तिहरू सिर्जना गरे पनि केही महिना अघि मात्र फ्रान्समा चार महिना इन्टर्नसिपअन्तर्गत नै अन्तर्राष्ट्रिय सेरामिक तालिममा सहभागी भएकी उनले त्यतै एकल प्रदर्शनीसमेत गरिन् । ढुंगासँगै माटोको मूर्तिकलामा आधुनिक समय र कालखण्डलाई उतारेर थोरै कलाकार रहेको जमातमा धेरै सिर्जना गर्ने उनको ध्येय छ ।

हाल उपत्यकाभित्र नै निजी तथा सामुदायिक कलेज र अधिकांश विद्यालयमा कला शिक्षालाई प्रारम्भ गरिएको पाइन्छ । स्वयम्भूस्थित बिजेश्वरी मावि, भक्तपुरस्थित जय बागेश्वरी मावि, लगनखेलस्थित एम्स कलेज, ललितपुरस्थित ब्लुबर्ड कलेज, मैतीदेवीस्थित युनिभर्सल/न्यु समिट कलेजलगायतले प्लस टु तहमा कला शिक्षा अध्यापन गरिरहेका छन् । त्यस्तै बौद्ध लुम्बिनी विश्वविद्यालयअन्तर्गत पुल्चोकस्थित अक्षेश्वर विहारले स्नातक तहमा परम्परागत कला अध्ययनको सुरुवात गरेको छ । उपत्यका बाहिर भने पोखरास्थित हिल प्वाइन्ट मावि र पथरी मोरङस्थित पञ्चायत माविमा कला शिक्षा अध्ययन सुरु गरिएको छ । कलालाई सिर्जना मात्र नभई अहिले उत्पादनसँगै युवा पुस्ताले चित्रकार, मूर्तिकार, डिजाइनरजस्ता दैनिक रूपमा प्रयोगमा आउने प्रयोगात्मक सीप छान्न पाउने अवसर रहेकाले युवा पुस्ताको आकर्षण बढेको कला लेखक थुम्केलीको ठम्याई छ । यसैमा युवा पुस्ताले रोजगारीसँगै नाम र दाममा करियर बनाउन सक्ने उनले बताए ।

प्रकाशित : माघ ३, २०७९ ०८:४३
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्

प्रदेशमा कांग्रेसको दोहोरो नीति

कलेन्द्र सेजुवाल

काठमाडौँ — प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाललाई विश्वासको मत दिएको कांग्रेसले प्रदेशमा माओवादी केन्द्रसँग दोहोरो नीति अपनाएको छ । दुई प्रदेशमा कांग्रेसले माओवादी केन्द्रका सभामुख उम्मेदवारविरुद्ध प्रतिस्पर्धा गरेको छ भने अन्य दुई प्रदेशमा उम्मेदवारी नदिई निर्विरोध निर्वाचित हुन सघाएको छ ।


सबैभन्दा पहिले पुस २८ मा प्रदेश १ मा सभामुखको निर्वाचन हुँदा कांग्रेसले माओवादी केन्द्रसँग सहकार्यको ढोका खुला गर्दै उम्मेदवारी दिएन । प्रदेशको प्रमुख प्रतिपक्षी दल कांग्रेसले उम्मेदवारी नदिएपछि माओवादी केन्द्रका बाबुराम गौतम सभामुखमा निर्विरोध निर्वाचित भए । उनका प्रस्तावक एमालेका प्रमुख सचेतक रेवतीरमण भण्डारी र समर्थक माओवादीका नारायणबहादुर बुर्जामगर थिए । उपसभामुखमा भने एमालेविरुद्ध कांग्रेसले उम्मेदवारी दिएको थियो । तर माओवादीसमेतको सहयोगमा एमालेकी सिर्जना दनुवार कांग्रेसकी लीला राईलाई पराजित गर्दै निर्वाचित भइन् ।

प्रदेश १ का कांग्रेस सांसद हिमाल कार्कीले पुरानो गठबन्धनलाई पुनर्जीवित गर्ने उद्देश्यले सभामुखमा माओवादी केन्द्रलाई निर्विरोध हुन सहयोग गरेको बताए । ‘हामीले एक्लै लडेर सभामुखमा जित्ने अवस्था थिएन, त्यसमाथि पुरानो गठबन्धनलाई सम्झिएर सहयोग गरेका हौं,’ उनले भने, ‘उपसभामुखमा भने एमालेविरुद्ध उम्मेदवारी दियौं, हामीमाथि सहानुभूति हुँदाहुँदै राष्ट्रिय राजनीतिको बदलिएको परिवेशले माओवादीले उपसभामुखमा सहयोग गर्न सकेन ।’

लुम्बिनी प्रदेशको सभामुखमा पनि कांग्रेसले उम्मेदवारी नदिँदा माओवादी केन्द्रका तुलाराम घर्ती निर्विरोध निर्वाचित हुने भएका छन् । मंगलबार हुने निर्वाचनका लागि एमालेका भूमीश्वर ढकालको प्रस्ताव र राप्रपाका आशिषकुमार चौधरीको समर्थनमा माओवादी केन्द्रका घर्तीले उम्मेदवारी दिएका छन् । कांग्रेस संसदीय दल नेता डिल्लीबहादुर चौधरीले माओवादीसँग सहकार्य गर्ने ‘समझदारी’ भएअनुसार सभामुखमा उम्मेदवारी नदिएको बताए । ‘हामीले उपसभामुखमा उम्मेदवारी दिएका छौं, माओवादी केन्द्रले सहयोग गर्ने अपेक्षा राखेका छौं,’ उनले भने ।

लुम्बिनीको उपसभामुखमा सत्ता गठबन्धनबाट राप्रपाकी मेनुका खाँण केसीले उम्मेदवारी दर्ता गरेकी छन् । कांग्रेसबाट विश्वप्रेम पाठक र नागरिक उन्मुक्ति पार्टीबाट निर्मलादेवी चौधरीको पनि उम्मेदवारी परेको छ । माओवादी केन्द्रका लुम्बिनी प्रदेश अध्यक्ष सुदर्शन बरालले कांग्रेसले सभामुखमा निर्विरोध हुने वातावरण मिलाएर उपसभामुखमा उम्मेदवारी दिए पनि सहयोग नगर्ने बताए । ‘कांग्रेसले सभामुखमा उम्मेदवारी नदिएर राम्रो गरेको छ, उपसभामुखमा सहयोगको अपेक्षा गर्नु स्वाभाविकै हो,’ उनले भने, ‘तर हामी गठबन्धनका उम्मेदवारलाई मतदान गर्छौं, यसमा कांग्रेस स्पष्ट भए हुन्छ ।’

लुम्बिनीमा मंगलबार सभामुख निर्विरोध निर्वाचित भएको घोषणा भएपछि उपसभामुखको निर्वाचन हुने कार्यतालिका छ । ८७ सदस्यीय लुम्बिनी प्रदेशसभामा सत्ता गठबन्धनतर्फ एमालेका २९, माओवादी केन्द्रका ९, राप्रपाका ४, जसपा र जनमत पार्टीका ३–३ गरी ४८ सांसद छन् । त्यसैगरी कांग्रेसका २९, नागरिक उन्मुक्ति पार्टीका ४, लोसपाका ३, एकीकृत समाजवादी र जनमोर्चाका १–१ र स्वतन्त्रबाट ३ सांसद छन् । प्रधानमन्त्री दाहाललाई विश्वासको मत दिए पनि प्रतिपक्षी बेन्चमा बसेको नागरिक उन्मुक्ति पार्टीले लुम्बिनी प्रदेशको उपसभामुखमा आफ्नो छुट्टै उम्मेदवार उठाएर दाबी प्रस्तुत गरेको छ । नागरिक उन्मुक्तिले प्रदेशमा पनि सत्ता गठबन्धनका मुख्यमन्त्रीमा लीला गिरीलाई समर्थन गरेको थियो । सरकारमा कम्तीमा दुई मन्त्रालयमा दाबी रहेकामा गठबन्धनले एउटा मात्र दिने तयारी गरेपछि उपसभामुखमा उम्मेदवारी दिएको नागरिक उन्मुक्ति पार्टीका एक सांसदले बताए ।

कांग्रेसले गण्डकी र सुदूरपश्चिम प्रदेशमा भने माओवादी केन्द्रसँग प्रतिस्पर्धा गरेको छ । गण्डकीको सभामुखमा सत्ता गठबन्धनका तर्फबाट माओवादीका कृष्ण धिताल निर्वाचित भएका छन् । एमाले, माओवादी, राप्रपा, एकीकृत समाजवादी र बाबुराम भट्टराई नेतृत्वको नेपाल समाजवादी पार्टीको ३२ मत पाएर धिताल निर्वाचित भएका हुन् । कांग्रेसबाट सरस्वती अर्याल तिवारी सभामुख उम्मेदवार थिइन् । उनले कांग्रेसको मात्र मत पाइन् ।

कांग्रेसका केन्द्रीय सदस्य एवं गण्डकी प्रदेश संसदीय दल नेता सुरेन्द्र पाण्डेले माओवादीले एमालेसँग गठबन्धन गरेर केन्द्रदेखि प्रदेशसम्म सरकार बनाएकाले सभामुख र उपसभामुखमा सहयोग नगरेको बताए । ‘कांग्रेसले केन्द्र सरकारलाई विश्वासको मत किन दियो भन्ने त समयले बताउला, तर एमालेसँग मुख्यमन्त्रीदेखि सभामुखसम्म भागबन्डा गरिसकेको माओवादीलाई गण्डकीमा सहयोग गर्न उचित ठानेनौं,’ उनले भने, ‘प्रतिपक्षी भूमिकामा बसिसकेको अवस्थामा सत्तासँग जोडिएको सभामुख–उपसभामुख पदमा अन्य दललाई सहयोग गर्न कसरी सकिन्छ ?’

सत्ता गठबन्धनको भागबन्डामा सभामुख पाएको माओवादीविरुद्ध सुदूरपश्चिम प्रदेशमा पनि कांग्रेस प्रतिस्पर्धामा उत्रिएको छ । सुदूरश्चिममा माओवादीका भीमबहादुर भण्डारी र कांग्रेसका मानबहादुर रावल सभामुखका उम्मेदवार छन् । सभामुख चयनलाई लिएर सुदूरपश्चिममा कांग्रेस–माओवादी सम्बन्ध थप चिसो बनेको छ । कांग्रेसले नागरिक उन्मुक्ति पार्टीलाई उचालेर आफ्ना उम्मेदवारलाई निर्वाचित हुन अवरोध गरेको माओवादीको आरोप छ ।

सुदूरपश्चिममा बिहीबार भएको निर्वाचनमा कुनै पनि उम्मेदवारको पक्षमा बहुमत नपुगेपछि शनिबार दोस्रो पटक निर्वाचन भएको थियो । बिहीबार नागरिक उन्मुक्ति पार्टीका लक्ष्मणकिशोर चौधरी र एमालेका चक्र मल्ल अनुपस्थित थिए भने एक मत बदर भएको थियो । सत्ता गठबन्धनका उम्मेदवार भण्डारीको पक्षमा २६ मत मात्रै परेको थियो । ५३ सदस्यीय प्रदेशसभाबाट सभामुख निर्वाचित हुन २७ मत आवश्यक पर्छ । शनिबार भएको पुनः मतदानमा सत्ता गठबन्धनले त्यही मत पनि जोगाउन सकेन । निर्णायक नागरिक उन्मुक्ति पार्टीका ७ सांसद तटस्थ बस्दा भण्डारीको पक्षमा २२ मत मात्र आयो । नागरिक उन्मुक्ति पार्टी बाहिरिँदा सत्ता गठबन्धनमा माओवादीका ११, एमालेका १० र राप्रपाका १ गरी २२ सांसद मात्र हुन्छन् । नागरिक उन्मुक्ति पार्टी तटस्थ बसिरहे सभामुख निर्वाचन मात्र अनिर्णीत हुँदैन, सुदूरपश्चिम सरकारसमेत संकटमा पर्छ ।

कांग्रेसले प्रदेशको सभामुख र उपसभामुख निर्वाचनमा माओवादीबाहेकका अन्य दलसँग भने प्रतिस्पर्धा गरेको छ । सत्ता गठबन्धनबाट एमालेले कर्णाली र मधेस प्रदेशमा सभामुख पाएको थियो । कर्णालीमा सत्ता गठबन्धनबाट एमालेकी नन्दा गुरुङ र कांग्रेसबाट खड्कबहादुर पोखरेल सभामुख उम्मेदवार थिए । माओवादी, एमाले र राप्रपाको २४ मत पाएर गुरुङ विजयी भएकी छन् । कर्णालीमा उपसभामुख माओवादीको भागमा परेको छ ।

मधेस प्रदेशमा सत्ता गठबन्धनका तर्फबाट एमालेका रामचन्द्र मण्डल सभामुख उम्मेदवार रहेका छन् । कांग्रेसले जंगीलाल यादवलाई उठाएको छ । मधेसमा सोमबारका लागि तय भएको सभामुख निर्वाचन पोखरा जहाज दुर्घटनाका कारण राष्ट्रिय शोक घोषणा गरिएकाले मंगलबारलाई सारिएको छ ।

सत्ता गठबन्धनमा राप्रपाको भागमा परेको वाग्मती प्रदेश सभामुखमा पनि कांग्रेसले प्रतिस्पर्धा गरेको थियो । शुक्रबार भएको निर्वाचनमा राप्रपाका भुवन पाठक निर्वाचित भएका छन् । १ सय १० सदस्यीय वाग्मती प्रदेशसभामा पाठकको पक्षमा ६२ र कांग्रेसका शिवराज अधिकारीको पक्षमा ३७ सांसदले मत जाहेर गरेका थिए । नेमकिपाका तर्फबाट उम्मेदवार बनेकी सिर्जना सैंजुले ३ मत पाएकी थिइन् । एकीकृत समाजवादीका ७ सांसद तटस्थ बसेका थिए भने ज्येष्ठ सदस्य रामप्रसाद ढुंगाना मतविभाजन प्रक्रियामा सहभागिता जनाएनन् ।

सत्ता गठबन्धनका तर्फबाट प्रदेश १, गण्डकी र वाग्मती प्रदेशको उपसभामुखमा उम्मेदवारी दिएको एमालेविरुद्ध कांग्रेसले प्रतिस्पर्धा गरिरहेको छ । प्रदेश १ मा सिर्जना दनुवारविरुद्ध लीला राई, वाग्मतीमा अप्सरा चपाईंविरुद्ध सुना परियार र गण्डकीमा बिनाकुमारी थापाविरुद्ध पार्वती तामाङ उम्मेदवार थिए । दनुवार, चपाईं र थापा निर्वाचित भइसकेका छन् । मधेस, लुम्बिनी, कर्णाली र सुदूरपश्चिम प्रदेशमा उपसभामुखको निर्वाचन कार्यतालिका नै सार्वजनिक भएको छैन ।

निर्वाचनको संवैधानिक सीमा घर्कियो
मधेस, लुम्बिनी, कर्णाली र सुदूरपश्चिम प्रदेशमा संविधानले तोकेको समयभित्र सभामुख र उपसभामुख चयन हुन सकेको छैन । संविधानको धारा १८२ (१) मा ‘प्रदेशसभाको पहिलो बैठक प्रारम्भ भएको मितिले १५ दिनभित्र प्रदेशसभाका सदस्यले आफूमध्येबाट सभामुख र उपसभामुखको निर्वाचन गर्नेछन्’ भनिएको छ ।

मधेस, लुम्बिनी, कर्णाली र सुदूरपश्चिममा पहिलो प्रदेशसभा बैठक पुस १८ मा भएको थियो । यस आधारमा सोमबार (माघ २) सम्म सभामुख र उपसभामुख निर्वाचित गरिसक्नुपर्ने थियो । मधेस, लुम्बिनी र सुदूरपश्चिममा सभामुख र उपसभामुख दुवै पदमा निर्वाचित गर्न बाँकी छ । सभामुख छानेको कर्णालीमा उपसभामुख चयन गर्न बाँकी छ ।

सुदूरपश्चिम प्रदेशसभाका सचिव देवबहादुर बोगटीले सोमबारसम्म सभामुख छान्न नसकिएपछि संवैधानिक जटिलता आएको बताए । ‘संविधानले १५ दिनभित्र निर्वाचन गरिसक्नुपर्ने भनेको छ, तर हाम्रो प्रदेशमा तोकिएको मितिमा निर्वाचित गराउन सकिएन,’ उनले भने, संवैधानिक रूपमा केही अन्योल देखिएको छ, तर त्यसको व्याख्या कसरी हुन्छ भन्नेमा भर पर्छ ।’

संविधानविद् टीकाराम भट्टराईले १५ दिनभित्र निर्वाचन प्रक्रिया सुरु हुँदा संवैधानिक रूपमा प्रश्न नउठ्ने बताए । निर्वाचन मिति तोकिसकेको अवस्थामा त्यसलाई निर्वाचन प्रारम्भ मान्न सकिने उनको भनाइ छ । ‘सभामुख निर्वाचित नभई उपसभामुखको प्रक्रिया सुरु हुन नसक्ने भएकाले यसलाई पनि सभामुखकै प्रक्रियासँग जोडेर हेर्नुपर्ने हुन्छ,’ उनले भने, ‘प्रदेशसभाको पहिलो बैठक बसेको मितिले १५ दिनभित्र सभामुखको निर्वाचन प्रक्रिया सुरु नगरेको अवस्थामा भने प्रश्न उठ्न सक्छ ।’

राजनीतिक दलहरूले पनि निर्वाचनको प्रक्रिया सुरु गरिसकेकाले कुनै अप्ठ्यारो नहुने व्याख्या गरिरहेका छन् । सुदूरपश्चिमका माओवादी केन्द्रका सांसद अक्कलबहादुर रावलले भने, ‘१५ दिनभित्र निर्वाचन गरिसक्नुपर्ने भन्ने हो, हामीले प्रक्रिया सुरु गरिसकेकाले कुनै अप्ठ्यारो नहुने साझा बुझाइ छ ।’ कांग्रेस सांसद प्रकाशबहादुर देउवाले पनि रावलले भनेझैं संवैधानिक जटिलता नआउने व्याख्या गरे ।

प्रकाशित : माघ ३, २०७९ ०८:४१
पूरा पढ्नुहोस्
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
×