‘तिमी मेटाउँदै जाऊ, म बनाउँदै जान्छु’

कोरोना महामारीविरुद्ध अग्रपंक्तिमा खटिएका (फ्रन्टलाइनर) हरूको सम्मानमा केही कलाकारले स्वत:स्फूर्त रूपमा रत्नपार्कस्थित आकाशे पुलको भित्तामा बनाएको मुरललाई महानगरले बुधबार मेटाइदिएको थियो । कलाप्रतिको महानगरको उक्त चेतलाई ध्यानाकर्षण गर्न ज्योतिले यस्तो कला सिर्जना गरी पटाक्षेप गर्न खोजेका हुन् । ‘महानगरले चित्र मेट्नु भनेको कला र कलाकारप्रतिको अपहेलना हो,’ उनले भने, ‘कला सिर्जना मेटाउनु भनेको अर्काे जन्माउनु हो । मेटाउनेको रङ सकिए पनि हाम्रो सिर्जना सकिँदैन ।’

दुजांग शेर्पाको परिकल्पनामा सांगे थिन्ले लामा, किपा शेर्पा, सुमिना श्रेष्ठलगायत चार कलाकार र तीन जना स्वयंसेवक भएर केही साताअघि मात्र उक्त मुरल बनाएका थिए । तर महानगरले मेटाइदिएपछि सर्वत्र आलोचना भइरहेको छ । कलालाई स्वतन्त्र सिर्जना र सौन्दर्यका रूपमा नचिनेको राज्यलाई यतिबेला सबै कलाकारहरू एकजुट भएर चिनाउनुपर्ने ज्योतिको बुझाइ छ । उनले प्रश्न गरे, ‘महानगरका सडकका भित्ताभरि विभिन्न राजनीतिक नारा, विज्ञापनका होर्डिङ बोर्ड र पोलभरि प्रधानमन्त्रीका फोटो राख्न हुन्छ भने चित्रकला बनाउँदा केचाहिँ नराम्रो भयो र ?’

प्रत्येक संस्कृति र परम्परामा रङका आ–आफ्नै महिमा रहेको बताउँदै ज्योतिले रङका माध्यमबाट नै कला र कलाकार सशक्त रूपमा जागरुक बन्नुपर्ने सुझाए । कलामार्फत आवाज बुलन्द गर्न समूहगत रूपमै आउने योजना बनाएको उनले बताए । त्यसो त यो नै महानगरले मेटाएको पहिलो भित्तेचित्र भने होइन । चित्रकार लक्ष्मण श्रेष्ठले केही वर्षअघि वीर अस्पतालसँगैको सडकका भित्तामा कोरिएका ‘नालायक म’, ‘डेड सरकार’ लगायत शृंखलाबद्ध चित्रहरू मेटाइएको थियो । महानगरले कलाको अर्थ र प्रतीकात्मक कुरालाई बुझ्न नसकेको उतिबेलै श्रेष्ठले आरोप लागाएका थिए ।

चित्रकला आफैंमा सौन्दर्य रहेको कलाकार एवं कला समीक्षक रमेश खनाल बताउँछन् । कलालाई कुन र कस्तो ठाउँमा सिर्जना गर्ने, कुन प्रयोजनका लागि बनाउने भन्ने कलाकारमा चेत हुनुपर्ने खनालको धारणा छ । ‘सिर्जना भइसकेको कलालाई मेटाइदिनु वा बिगारिदिनु भनेकोचाहिँ कलाप्रतिको अपमान नै हो । फ्रन्टलाइनरहरूको सम्मानका लागि बनाइएको चित्र समसामयिक पनि थियो । केही नराम्रो जस्तो त लागेको थिएन,’ उनले भने ।

चित्र मेटाइएकोबारे सर्वत्र विरोध भइरहँदा अधिकांश कलाकार मौन नै देखिन्छन् । सडकमा सार्वजनिक रूपमा बनाइने ‘स्ट्रिट आर्ट’ भएकै कारण कलाकारहरू मौन रहेको कलाकार तथा कला लेखक तीर्थ निरौलाको अनुमान छ । उनले भने, ‘स्ट्रिट आर्टका लागि महानगरको आफ्नै नीति र नियमहरू होलान् । त्यो कलाकारहरूले पालना गर्नुपर्छ । तर बनाएको कलालाई मेटाइदिनु भनेको गलत नै हो ।’ कलाकारहरू सिर्जनामा मात्र केन्द्रित भएकाले कलासम्बन्धी आउने यस्ता विषयहरूमा प्राय: मौन देखिने उनले सुनाए ।

नेपाल ललित कला प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञ सदस्यसमेत रहेका खनालले महानगरसँग संवाद गर्न प्रतिष्ठानमा छलफल गर्ने बताए । महानगरले मेटाएको पहिलो भित्तेचित्रबारे कलाकारहरूले प्रतिष्ठानसँग समन्वय नगरेकाले यस विषयमा कुनै जानकारी नभएको कुलपति केके कर्माचार्यले बताए । ‘भित्तेचित्र पनि ललित कला विधा नै हो र चित्र सजाउनु पनि राम्रो पक्ष हो । तर एकेडेमीसँग यसबारे पूर्वछलफल र जानकारी नभएकाले हामीले यसबारे बोलेका छैनौं । चित्र किन, कसरी र केका लागि बनाएको हो एकेडेमीलाई थाहा छैन,’ उनले भने ।

महानगरको बजेटमा उक्त स्थानमा अर्काे चित्र बनाउने बताइए पनि यसबारे बोल्न महानगरका जनप्रतिनिधिहरू सम्पर्कमा आएनन् । महानगरले किन चित्र मेट्यो भन्ने विषयमा चित्र बनाउन स्वीकृति दिएका काठमाडौं–२८ का अध्यक्ष भाइराम खड्गी नै आश्चर्यमा छन् । ‘चित्र मेट्नुभन्दा अघि मलाई जानकारी दिएको भए पनि हुने थियो । भाइहरूको मिहिनेत त्यत्तिकै खेर गयो,’ उनले भने, ‘काठमाडौंका भित्ताहरूमा चित्र र पोस्टर लगाएको कहाँ छैन र ? महामारीमा खटिरहनुभएकाहरूको चित्र निकै राम्रो र सबैले मन पराउनुभएको थियो । आखिर चित्र किन मेटाइयो त्यो बुझ्न सकिएको छैन ।’

महानगर प्रमुख विद्यासुन्दर शाक्यसँग यसबारे कुरा गर्न खोजे पनि सम्भव नभएको खड्गीले बताए । ‘पब्लिकमा मेरो अनुमति नै गलतजस्तो देखिएको छ । सकेसम्म म भोलि (आइतबार) मेयर साबसँग कुरा गर्न जान्छु,’ उनले भने । उनका अनुसार भद्रकालीको पुलमा समेत त्यस्तै प्रकारको कला बनाउने योजना रहे पनि अहिले रोकिएको छ ।

कलाप्रति महानगरले देखाएको गतिविधिप्रति शेर्पा र कलाकार सुमिना श्रेष्ठले दु:ख व्यक्त गरे । शेर्पाले भने, ‘हाम्रो कलामा महानगरले गरेको अपमान अब कला क्षेत्रले भोग्नु नपरोस् । हामी पनि महानगरसँग कुरा गर्न निरन्तर प्रयासमा छौं ।’