कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२४.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १४९

दिल्लीको नजरमा कुमारी

(नयाँदिल्ली) — भारतको राजधानी नयाँदिल्लीस्थित नेसनल स्कुल ड्रामा (एनएसडी) को चर्चित नाट्यघरको अभिमञ्च । गत शनिबार सुरु भएको वार्षिक नाटक महोत्सवको तेस्रो दिन यही नाटकघरमा नेपाली कला र संस्कृतिमा आधारित नाटक ‘कुमारी एन्ड द बिस्ट’ मञ्चन गरियो । 

दिल्लीको नजरमा कुमारी

जीवित देवी कुमारीबारे थुप्रै लोककथा छन् । तिनैमध्येको एउटामा आधारित रहेर नाटक तयार पारिएको हो । निर्देशक कविता श्रीनिवासनले भनिन्, ‘कुमारीको कथाप्रति म सधैं लोभिँदै आएकी थिएँ । र त्यस विषयमा लेखिएको चित्तबुझ्दो कथाको खोजीमा थिएँ ।’ त्यसो त उनमा अंग्रेजीबाट नेपालीमा एडप्ट गरिएको वा कुनै मौलिक नेपाली कथामै काम गर्ने सोच पहिलेदेखि नै थियो । यसै क्रममा उनको हातमा पर्‍यो, महेश्वर जुजुराजोपाध्यायको छोटा कथाहरूको संग्रह । त्यसैमा प्रकाशित कुमारीमा आधारित कथा पढेपछि उनी नाटकमा उतार्ने निर्णयमा पुगिन् । ‘कथा पढेपछि आफूले खोजेको कथा यही भन्ने भयो,’ उनले भनिन् ।


राजा र पूरै समाजको संरक्षकका रूपमा पुजिँदै आएकी कुमारी एक दिन तल्लो जातको युवक चन्दासँग प्रेममा पर्छिन् । ती युवक रणकौशलमा सिपालु भए पनि जातभात र सामाजिक हैसियतको कुमारीसँग मिल्दैन । त्यही भएर युवकलाई पशु र राक्षसका रूपमा चित्रण गरिएको छ । कुमारी र चन्दाबीचको प्रेम आमा श्वेतकाली र श्वेतभैरवलाई अस्वीकार्य हुन्छ । अन्ततः समाजको दबाबका सामु गल्दै गएकी तिनै कुमारीको हातबाट युवकको हत्या हुन्छ । यसबाट आमाबाबु र समाज खुसी भए पनि उनी भने विक्षिप्त बन्छिन् । नाटकको कथा कुमारीको यही असफल प्रेमकथाकै सेरोफेरोमा छ । त्यसकारण कुमारीले जीवनभर विवाह गर्न हुन्न भन्ने जनविश्वास रहेको पाटो पनि उजागर गर्छ नाटकले ।


‘नाटकले परापूर्वकालमा छुवाछुत र वर्गविभेद कति सघन थियो भन्ने पनि देखाउँछ । नाटकमा कुमारीलाई राजाहरूले समेत पूजा गर्दै आएका छन्, उनकै आफ्नो असफल प्रेमकथालाई उजागर गरिएको छ । मैले कुमारीलाई पूरै भगवान्को रूपमा प्रस्तुत नगरे र उनको मानवीय र संवेदनशील पक्षलाई नाटकमा उतार्न खोजेकी छु,’ निर्देशक श्रीनिवासनले भनिन्, ‘जातभातको विभेदका कारण मानिसले मानिसलाई नै पशुसरह ठान्छ ।’ यही सोचका कारण चन्दाको समाजसँग द्वन्द्व हुन्छ । र, यस किसिमको द्वन्द्व आजपर्यन्त समाजमा कायम छ ।


कुनै समुदाय विशेषको कला र संस्कृतिमाथि सिर्जना रच्नु सधैं जोखिम रहन्छ । त्यसमाथि काठमाडौंको नेवार समुदायको सांस्कृतिक धरोहर कुमारीको कथा । तर, श्रीनिवासनले बडो सुन्दर ढंगले कुमारी कथालाई नाटकमा उतारेकी छन् । उनलाई गतिलो साथ दिएका छन्– काठमाडौंस्थित सुशीला आर्ट एकेडेमीका कलाकारहरूले । नाटकमा चोखो प्रेम र सामाजिक परम्परा तथा मान्यताबीचको द्वन्द्वलाई आधुनिक ब्याले नृत्य र काठमाडौंको परम्परागत चर्या नृत्यको मिश्रणमार्फत जीवन्त बनाइएको छ ।’ नाटकको अन्त्यसँगै दर्शकबाट वाहवाही पाएर दंग देखिएकी श्रीनिवासनले अन्य नेपाली कथालाई पनि मञ्चमा उतार्ने बताइन् । ‘नेपाल यस्तो देश हो, जहाँ पाइलैपिच्छे रोचक कथा भेटिन्छन् । त्यही भएर रगंमञ्चमा उतार्न अर्को नेपाली कथा पाउनु कुनै गाह्रो छैन,’ उनले भनिन् । श्रीनीवासनले यसअघि गौतमबुद्धमाथि पनि नाटक मञ्चन गरिसकेकी छन् ।


यसैगरी, एनएसडीबाट करिब एक घण्टाको दूरीमा रहेको गोविन्दपुरीमा आयोजित इन्डिया आर्ट फेयरमा भने नेपालकै मिथिला कलाले दिल्लीका कलापारखीको ध्यान राम्रैसँग खिचेको थियो । मेलामा विश्वकै नामुद आर्ट ग्यालरीहरूले भाग लिने गर्छन् । मेला स्थलको भाडा मात्र ८ लाखदेखि करोडौं भारु तिर्नुपर्छ । यस्तो प्रतिष्ठित मेलामा पनि नेपाली कला–संस्कृतिको प्रदर्शन गर्ने मौका पाएका थिए । नेपालका तर्फबाट कलाकार उमाशंकर शाह सहभागी थिए । पिकासो, एमएफ हुसेनजस्ता मूर्धन्य कलाकारहरूका सिर्जनाले स्थान पाउँदै आएको यो मेलामा शाह विगत पाँच वर्षदेखि लगातार सहभागी हुँदै आएका छन् । उनको मिथिला कलामा आधारित बनाएको इचिङ विधिमा आधारित चित्रकला प्रदर्शनीमा राखिएको थियो, जसमा शाहले राम–सीता विवाहको लघुकथालाई उतारेका थिए । शाहको सिर्जनालाई मेलामा आएकाहरूले बडो चासो राखेको देखिन्थ्यो । ‘राम–सीता विवाहको लघुकथालाई इचिङ विधिबाट आधुनिक चित्र बनाएको हुँ,’ शाहले भने ।


काठमाडौंस्थित ललितकला कलेज र केन्द्रीय विभागमा सह–प्राध्यापकसमेत रहेका शाहलाई यो अवसर दिल्लीकै चर्चित र पुरानो गणेशा आर्ट ग्यालरीले दिँदै आएको छ । यो आर्ट ग्यालरी सुबोध गुप्ता, एमएफ हुसेनजस्ता नामी कलाकारको संग्रहका लागि चिनिन्छ । आफ्नो सहभागिताबाट व्यक्तिगत रूपमा खुसी भए पनि शाहले मेलामा नेपाली ग्यालरीहरूले संस्थागत रूपमा सहभागी हुनुपर्नेमा त्यसतर्फ चासो नदेखाइएकोमा चित्त दुखाए । भारतमा हुने प्रदर्शनीमा नेपाली कलाकारको उपस्थिति बढाउँदै जाँदा यसले मुलुककै समग्र कलाक्षेत्रको विकासमा टेवा पुग्ने उनको भनाइ छ । ‘म एक्लै सहभागी हुनु ठूलो कुरा होइन तर सरकारले नै यस्ता प्रदर्शनीमा भाग लिनका लागि ग्यालरी र कलाकारलाई प्रेरित गर्नुपर्छ,’ उनले भने ।


अहिलेसम्म नेपाल आर्ट काउन्सिलले मात्र मेलामा सहभागिता जनाएको छ । लैनसिंह वाङ्देलकी छोरी डिना वाङ्देलको अग्रसरतामा दुईपटक नेपाल आर्ट काउन्सिलले भाग लिएको शाहले बताए । तर, लिनाको निधनपछि राज्य र निजी ग्यालरी कसैले पनि चासो नदेखाएकोमा उनले दुःख व्यक्त गरे । करिब तीन वर्षअघि उनको असायमिक निधन भएको थियो । कुराकानीका क्रममा उनले लिनाको योगदानको बारम्बार स्मरण गरे । लिनापछि नेपालको कलालाई अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा प्रचारप्रसारमा अभाव खड्किएको उनले बताए ।

प्रकाशित : माघ २३, २०७६ ०९:००
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?