चित्रकलामा नयाँपन कहिले ?

अधिकांश चित्रकारले गर्ने प्रदर्शनीहरूमा समानझैं लाग्ने कलाकृति देख्न सकिन्छ, चित्रहरूमा प्रयुक्त रंग, थोरै आकार–प्रकार र परिवेशमा केही भिन्नताबाहेक । धेरैले विषयगत रूपमा तत्कालीन सामाजिक, राजनीतिक, सांस्कृतिकसँगै प्राकृतिक र मानवीय पक्षको बोध गरे पनि अभिव्यक्ति शैलीको हिसाबबाट भने खासै नौलोपन भेटिँदैन । यस्तै मत राख्छन् चित्रकार एवं कला समीक्षक मुकेश मल्ल । उनका अनुसार नेपाली कला विधाले उत्तरआधुनिकतालाई पछ्याउने जमर्को गरे पनि सिर्जनात्मक र नयाँ अवधारणालाई निरन्तरता दिन भने चित्रकारहरूले सकिरहेका छैनन् ।

यतिखेर हाम्रो चित्रकला र अन्य कलाका अन्य विधा कतातिर गइरहेको छ भन्नेबारे खोजी र छलफल गर्न जरुरी रहेको उनको बुझाइ छ । विकसित मुलुकको तुलनामा नेपालमा कलाप्रति नै स्पष्ट अवधारणा नरहेको उनको मत छ । ‘हाम्रोमा कसैलाई मन लाग्यो भने एक घण्टामा नै एउटा चित्र तयार गरिदिन सक्छ,’ उनी भन्छन्, ‘यस्तोमा कलाप्रतिको गहिरो भाव, ज्ञान र सिर्जनशीलताको हुने त कुरै भएन ।’ एउटै विषयवस्तु र माध्यम भए पनि नेपालीहरूको भन्दा युरोपियन तथा चिनियाँ चित्रकारहरूको कलाकृतिमा सिर्जनशील कौशल परैबाट छुटिने उनको अनुभव छ । ‘विदेशी चित्रकारहरूमा विषयवस्तुप्रति गहन अध्ययन, सिर्जनात्मक ज्ञान र कलाको गहन भाव पाइन्छ,’ उनी भन्छन्, ‘कला हतारमा भन्दा पनि गहनतासँग डुबेर मात्र सिर्जना हुन्छ ।’

अर्धअमूर्त शैलीका चित्रलाई निरन्तरता दिइरहेका अर्का अग्रज चित्रकार किरण मानन्धर नयाँ सिर्जनाको बाधक भने राज्य नै रहेको दाबी गर्छन् । नेपाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठानका पूर्वकुलपतिसमेत रहेका उनी कला विधालाई राज्यले उद्योगको रूपमा विकास गरेमात्र कलाकारहरूको सिर्जनशीलतामा ऊर्जा मिल्ने सुनाउँछन् । उनको विचारमा अहिले सहर विकासको नाममा उपत्यकामा महानगरपालिकाले घर, बिजुली बत्तीजस्ता मापदण्ड तोकेजस्तै कलालाई पनि त्यसरी नै प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ । ‘कला भनेको देशको मुटु हो,’ उनी भन्छन्, ‘यसलाई शृंगार र अलंकारको रूपमा राज्यले हेर्नु हुँदैन ।’

मानन्धरजस्तै अर्का चित्रकार रवीन्द्र श्रेष्ठको पनि राज्यप्रति नै गुनासो छ । उनी कलालाई गहनाभन्दा पनि सांस्कृतिक र सिर्जनशील उत्पादनको रूपमा राज्यले हेर्नुपर्ने धारणा राख्छन् । उनले गत नोभेम्बरमा बेइजिङमा सम्पन्न सेरामिक्स आर्ट प्रदर्शनीमा चिनियाँ चित्रकारसँग एउटै प्लेटमा चित्र बनाएका थिए । अहिले नेपाली चित्रकला डिजिटल र उत्तरआधुनिकताको चरणको पनि सुरुवातीकै अवस्थामा रहेकोले केही अन्योलता आएको उनको ठम्याइ छ ।

अर्कोतिर नेपाली चित्रकारलाई बाह्य मुलुकमा गई नौला सिर्जना अध्ययन गर्ने अवसर राज्यस्तरबाट खासै छैन । आर्थिक भार आफैंले बोकेर केही चित्रकारले अन्य मुलुकमा गएर हेर्ने, बुझ्ने, अध्ययन गर्ने प्रयास गरे पनि सबैका लागि यो सम्भव नभएको उनी दु:खेसो गर्छन् ।

‘विकसित मुलुकमा कलाकृति सिर्जनाका लागि आर्ट भिलेजकै रूपमा छुट्टै स्थानहरू तोकिएको हुन्छ,’ उनी भन्छन्, ‘हाम्रोमा यस्तो त अवधारणा पनि बनेको छैन ।’ यसको प्रत्यक्ष असर कलाकारका सिर्जनामा पर्ने उनको ठहर छ । ‘कला प्रदर्शनीका लागि पनि सरकारी स्पेसको रूपमा आर्ट काउन्सिल मात्र छ,’ उनी भन्छन्, ‘साँच्चिकै कलाकर्मीले सोचेजस्तै ठूला कलाकृतिहरू सिर्जना गर्ने हो भने त्यहाँ प्रदर्शन नै सम्भव हुँदैन ।’ अर्को कुरा, मुलुकभरकै सबै चित्रकारहरू संघीय राजधानीमै नै केन्द्रित छन् । मुलुकमा प्रदेश सरकारहरू भए पनि तिनले कला, साहित्य र संस्कृतिलाई खासै प्राथमिकतामा राखेका छैनन् ।

सरकारी निकाय ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठानका चित्रकला विभागका प्रमुख सुषमा राजभण्डारी भने अहिलेको नेपाली चित्रकलाको अवस्था निकै सकारात्मक बन्दै गइरहेको दाबी गर्छिन् । पछिल्लो समय नेपाली चित्रकलाले हराउँदै गएको सांस्कृतिक सम्पदा र मानवीय संवेदनालाई सूक्ष्म ढंगबाट उठान गर्ने आएको उनको दाबी छ । कलाले पर्यटन प्रवर्द्धनमा पनि सघाइरहेको छ । उनका अनुसार अहिले नेपाली चित्रकारहरूले मौलिक परम्परा र बाहिरिया प्रभावको फ्युजनलाई कलामा उतार्दै आएका छन् ।

‘कलाकर्मीहरूलेले परम्परागत मौलिकतालाई नछोडी समसामयिक शैलीबाट भावहरू अभिव्यक्त गर्दै आएका छन्,’ उनको ठम्याइ छ, ‘अहिलेको समय नै यस्तै हो । यसलाई सकारात्मक रूपमा लिनुपर्छ ।’