धुलिखेलबाट जेसुम यात्रा

यसपछि उनले दृश्यको फ्रन्टल पार्टमा केही हरिया रूख उभ्याए । अब जंगलको बीच एउटा सुन्दर गाउँ देखियो । ‘मुलुकको समृद्धि गाउँबाट आउनुपर्छ भन्ने मेरो मान्यता छ,’ उनले ब्रस थन्काउँदै भने, ‘किन भने गाउँमै नेपालीपन छ, संस्कृति र लोकसाहित्य छन्, गीत र संगीत सबै सबै छन् ।’ मौलिकता जोगाएर आधुनिक विकासतिर लम्किन पाए ‘आफ्नोपनसहितको समृद्धि’ आउने तर्क थियो उनको ।

नेपाल ललितकला पत्रकार समाज (सोफाज) को अध्यक्षसमेत रहेका खनालले यसो भन्दै गर्दा छेवैमा कवि अनिता लामा ‘समृद्धि’ थिममै कविता सुनाउँदै थिइन् । ‘बिर्खबहादुर माझी’ शीर्षकको कवितामा उनले मुलुकको समृद्धिका सर्तहरू औंल्याइन्–

बनाम्ला नि रेल गुड्ने बाटो चील कहिल्यै नठोक्ने एयरपोर्ट मिथिन ग्यासको पाइपलाइन तर पहिले निभोस् न टुकी, बलोस् न चुल्हो धेरै बिर्खबहादुर र बिर्खबहादुरहरूको
अनितासँगै स्रष्टाहरू दिनमान गुर्माछान, नरेन्द्रकुमार नगरकोटी, बाबु साइँलालगायतले कविता सुनाए । यही बेला हतार–हतार ड्रइङ पेपर निकाले चित्रकार लालकाजी लामाले ।

जुगल हिमाललाई पछाडि पार्दै उनी महाभारत पर्वत शृंखलातिर फर्के, जहाँ बादल मडारिरहेको थियो । पेन्सिल निकालेर उनले ल्यान्डस्केपका लागि स्केच कोरे । अचम्म † उनको फ्रेमभित्र मडारिरहेको बादल आठौं शताब्दीको गुरु पद्मसम्भवको समयको जस्तै थियो, जुन प्रभाव अहिले पनि परम्परागत थाङका चित्रले ग्रहण गर्दै आइरहेको छ ।

‘थाङका पौभा त नेपाली कलाको गहना नै हो नि,’ उनले भने, ‘यसको प्रवद्र्धन पनि त आखिर समृद्धिकै एउटा पाटो हो ।’ पछिल्लो समय आधुनिक चित्रमा थाङका प्रभावलाई फयुजन गर्दै आएका लालकाजीलाई समर्थन जनाए चित्रकार देवेन्द्र थुम्केली र एनबी गुरुङले । वाटर कलर सोसाइटीका नेपाल च्याप्टर अध्यक्षसमेत रहेका एनबी भने दृश्यपानमै रमाए ।

शनिबार बिहानै धुलिखेलस्थित हजार सिँढी उक्लेर हाइकिङ गर्दै पुगेका साहित्यकार र चित्रकारहरूको टोली खासमा अनौपचारिक मुडमै थिए । कवि अनिताले केही औपचारिक घोषणा गर्न चाहिन् । ‘पछिल्लो समय समाजमा गाली संस्कृति र नकारात्मक भावको मात्रै बढोत्तरी भइरहेको पाउँछौं,’ उनले भनिन्, ‘अरूले जेसुकै गरून्, तर हामी केही सकारात्मक सोचौं । सहकार्य र सद्भावको मनोविज्ञान विकास गर्न कला, साहित्य र रंगमञ्चको क्षेत्रबाट सघाऔंँ ।’ हिमाल, तेमालदेखि महाभारत पर्वत शृंखलासम्मको दृश्यपान भइरहेको बेला उनले एउटा शब्द उचारण गरिन्, ‘जेसुम’ ।

जेसुम अर्थात् तामाङ भाषामा शोभा, गहना, सौन्दर्य या पहिचान । चित्रकार, साहित्यकार र युवा रंगकर्मी समेटेर महिनामा एकपटक हाइकिङ गर्दै सिर्जना गर्ने यो स्वतन्त्र अभियानलाई सबैले ताली बजाए । त्यसपछि धुलिखेलका मेयर अशोक व्याञ्जुलाई सम्झे । बिहानको भेटघाटमा उनले भनेका थिए, ‘यही थलोमा कथाकार गुरुप्रसाद मैनालीको सालिकसहित सिर्जना कुञ्ज बनाउँदै छौं ।’

यसपछि स्रष्टाहरू धुलिखेल डाँडालाई एकफन्को मारेर भट्टेडाँडा झरे । बाटैमा थियो, तामाङको होमस्टे । होमस्टेको गुन्द्री र सुकुलमा पलेँटी मोरेर दाल, भात, तरकारी खाएपछि समूहबीचमै घोषणा भयो, ‘अर्को यात्राचाहिँ सुन्दरीजल ।’